Metastasen
Wat zijn metastasen?
Metastasen zijn uitzaaiingen van kwaadaardige gezwellen (tumoren) elders in het lichaam (de z.g. primaire tumor). Uitzaaiingen van primaire tumoren kunnen overal in het lichaam optreden (b.v. longen, lever, hersenen en wervelkolom), en kunnen het gevolg zijn van versleping van tumorcellen via de bloed- en/of lymfebaan. Als er sprake is van uitzaaiing naar het hersenweefsel, dan spreekt men van hersenmetastasen, bij uitzaaiing naar de wervelkolom van wervelmetastasen. De tumoren die meestal aanleiding geven tot metastasen naar hersenen en wervelkolom zijn longkanker, borstkanker en melanoom (kwaadaardige moedervlek), maar ook andere vormen zijn mogelijk. De neurochirurg heeft meestal te maken met metastasen in de hersenen of in de wervelkolom.
Soorten metastasen
- Hersenmetastasen. Deze zijn meestal gelegen net onder de hersenschors op de overgang naar de daaronder gelegen witte stof. De verschijnselen kunnen samenhangen met de localisatie (neurologische verschijnselen) of bestaan uit epileptische aanvallen. Bij een metastase in de kleine hersenen kunnen duizeligheidsklachten optreden of kan de hersenvochtcirculatie gestoord raken. Er treedt dan vorming van een waterhoofd (hydrocefalie) op. De beste behandeling is gecombineerd chirurgisch-radiotherapeutisch, dat wil zeggen verwijderen gevolgd door bestraling. Dit geldt voor een enkele of z.g. solitaire metastase. Bij meer dan één metastase heeft opereren meestal niet zo veel zin meer of is technisch niet goed haalbaar. Met de toegenomen mogelijkheden van gerichte bestraling, kunnen metastasen de laatste tijd steeds beter bestraald worden vooral wanneer er sprake is van meer dan een metastase. Vaak wordt dan gekozen voor een hele speciale vorm van bestraling, n.l. gericht met stereotactische apparatuur of in de "gamma-knife". Met deze methode kunnen meerdere tumoren tegelijkertijd behandeld worden, maar deze mogen dan niet groter dan 4 cm in doorsnede zijn. Ook moet gekeken worden of er nog metastasen elders zijn en hoe die de prognose bepalen. Meestal zullen de hersenmetastasen echter op korte termijn de duur en de kwaliteit van het leven beïnvloeden. Soms kunnen hersenmetastasen optreden zonder dat een primaire tumor bekend is, en zelfs zonder dat er bij gericht zoeken eentje wordt gevonden.
- Metastasen in de wervelkolom. Wanneer een metastase in de wervelkolom groeit, geeft dit aanleiding tot druk op het ruggenmerg met daardoor krachteloosheid in de benen, gevoelloosheid en verminderde controle over de sluitspieren. Meestal treden de metastasen op in de borstwervelkolom, maar alle localisaties zijn mogelijk. De behandeling kan bestaan uit uitsluitend bestraling, wanneer dit snel genoeg kan gebeuren, of uit operatie. Dit laatste zal eerder gebeuren als er b.v. nog geen primaire tumor bekend is, iets wat geregeld voorkomt. Ook zal geopereerd moeten worden als de stabiliteit van de wervelkolom bedreigd is. Via verschillende technieken is het mogelijk om met schroeven, plaatjes, cilinders, kooitjes e.d. weer een voldoende stevige constructie te maken. Na operatie wordt vrijwel altijd ook nog bestraald en afhankelijk van de soort tumor eventueel chemotherapie gegeven. De verdere behandeling hangt af van de primaire tumor en het stadium van de ziekte, iets waar de neurochirurg doorgaans geen bemoeienis mee heeft.