Methotrexaat en psoriasis
Wat is methotrexaat?
Methotrexaat wordt al sinds meer dan 40 jaar gebruikt voor de behandeling van ernstige psoriasis. Het middel heeft ook een goed effect op psoriasis pustulosa en psoriasis erytrodermie.
Het precieze werkingsmechanisme is nog onopgehelderd. Methotrexaat remt de celdeling van keratinocyten en ontstekingscellen en heeft ook invloed op de immuniteit (Wat gebeurt er in de huid van psoriasisplekken?).
De behandeling met methotrexaat
Methotrexaat wordt gegeven in de vorm van tabletten van 2,5 mg. Men begint meestal met een proefdosis van 2,5-5 mg om na een week te bepalen of dit ongewenste effecten op de bloedaanmaak heeft veroorzaakt. Daarna kan gestart worden met een lage dosis, die geleidelijk wordt opgebouwd tot maximaal 22,5 mg per week. Meestal worden, om de kans op bijwerkingen te beperken, de pillen niet dagelijks ingenomen, maar op 2 dagen per week in 3 gelijke doses (bijvoorbeeld maandagochtend 1/3 van de dosis, maandagavond 1/3 en dinsdagochtend 1/3). Wanneer de psoriasis (bijna) verdwenen is, wordt overgegaan op een zo laag mogelijke onderhoudsdosering.
Werkzaamheid van methotrexaat
Het meeste onderzoek naar de werkzaamheid van methotrexaat is lang geleden verricht en werd niet volgens de huidige standaarden uitgevoerd. Het percentage patiënten dat meer dan 90% verbetering bereikt, varieert in diverse studies tussen de 60 en 90%. Bijna 4/5 van de met methotrexaat behandelde mensen kan een verbetering van 75% of meer van de psoriasis halen. Wanneer de behandeling gestopt wordt, komt de psoriasis bij nagenoeg iedereen binnen een jaar weer terug, zodat meestal gekozen wordt voor een onderhoudsdosering. Uit recent Nederlands onderzoek komt naar voren dat methotrexaat ongeveer even effectief is als ciclosporine.
Bijwerkingen van methotrexaat
Bijwerkingen komen veel voor en kunnen ernstig zijn. Vele patiënten krijgen maagdarmklachten tijdens de behandeling (misselijkheid, braken, diarree). Methotrexaat kan de aanmaak van rode en witte bloedcellen in het beenmerg onderdrukken. De belangrijkste bijwerking die de toepassing van methotrexaat beperkt is beschadiging van de lever (hepatotoxiciteit). De kans hierop is groter bij mensen die alcohol gebruiken, bij te zware mensen (obesitas), bij suikerziekte en bij het gebruik van bepaalde geneesmiddelen. Acute schade aan de lever kan worden ontdekt door bloedonderzoek en echografie, maar voor onderzoek naar schade op langere termijn moet soms een leverbiopsie worden verricht.
Daarbij wordt onder plaatselijke verdoving door de buikhuid heen een stukje uit de lever weggehaald met een soort naald. Als er zichtbare schade is, moet de behandeling altijd worden gestaakt. Longafwijkingen door methotrexaat zijn zeldzaam, maar kunnen dodelijk zijn.
Voorzorgsmaatregelen bij de behandeling met methotrexaat
Er zijn vele redenen (waaronder diverse ziekten, zwangerschap, kinderwens en het gebruik van bepaalde medicijnen) waarom mensen niet met methotrexaat behandeld kunnen worden. Daar zal de dermatoloog goed naar kijken. Ook worden regelmatige polikliniek controles afgesproken en wordt bloed en urine onderzocht en de eerste keer een röntgenfoto van de longen gemaakt. Soms geeft de dermatoloog samen met methotrexaat ook foliumzuur, dat de kans op sommige bijwerkingen zoals misselijkheid zou verkleinen.