Behandeling van ADHD

ADHD op volwassen leeftijd kan goed worden behandeld. Het feit dat er een verklaring is voor de jarenlange klachten geeft vaak al opluchting. Belangrijke onderdelen van de behandeling zijn:

• Voorlichting. Uitgebreide voorlichting over ziekte en behandeling is van belang.
• Behandeling met medicijnen. Er zijn bepaalde medicijnen die goed helpen tegen de verschijnselen van ADHD. De medicijnen genezen ADHD niet. Als ze worden gestopt, komen de verschijnselen van ADHD weer terug. Omdat volwassenen de stoornis al levenslang hebben en nog steeds niet goed functioneren, wordt na de diagnose vrij snel met medicijnen gestart. De medicijnen helpen om rustiger en geconcentreerder te worden. Daardoor kan ook beter van gesprekken worden geprofiteerd. Het gaat om de volgende medicijnen.

Ritalin (kortwerkende methylfenidaat)

• Effect en bijwerkingen: Ritalin is een zogenaamde wekamine, verwant aan amfetamine. Ritalin valt daarom onder de Opiumwet. Ritalin werkt goed op alle symptomen van ADHD bij zo 'n 70% van de mensen die het gebruiken. Het is echter niet zo dat als Ritalin niet goed werkt, de diagnose ADHD niet klopt! Dan kunnen andere middelen worden geprobeerd. Pols en bloeddruk moeten tijdens de behandeling worden gecontroleerd. Bijwerkingen van Ritalin zijn: minder eetlust en slaap, droge mond, hartkloppingen, nervositeit of een gejaagd gevoel in het begin. De ernst van de bijwerkingen neemt meestal af na een paar weken. Bij blijvende klachten van gejaagdheid of hartkloppingen kan een lage dosis Inderal (propranolol) helpen.
• Wanneer geen Ritalin? Zwangeren en mensen met (aanleg voor) psychosen moeten geen Ritalin gebruiken. Epilepsie, schildklierproblemen, hoge bloeddruk, hoge oogboldruk (glaucoom) en hartritmestoornissen moeten eerst behandeld zijn voordat met Ritalin kan worden begonnen. Daarom is het goed als de behandelend arts deze klachten van tevoren navraagt of onderzoekt. Reeds bestaande tics kunnen verergeren met Ritalin, maar bij de meerderheid is dit niet het geval. Ritalin kan niet gecombineerd met alcohol en drugs worden gebruikt.
• Dosis en werkingsduur: Ritalin werkt kort, meestal 2-4 uur; dan is de volgende dosis al nodig. De dosis is afhankelijk van het lichaamsgewicht en wordt langzaam opgebouwd naar de maximale dosis (1 mg per kilogram lichaamsgewicht per dag). Afhankelijk van de balans tussen effect, eventuele bijwerkingen en de werkingsduur van Ritalin wordt per persoon de beste dosis en het juiste doseringsschema vastgesteld. Ritalin moet op vaste tijden worden ingenomen, anders kan zogenaamde “rebound ” ontstaan: dat wil zeggen dat de ADHD-symptomen (tijdelijk) juist verergeren als Ritalin uitwerkt. Daarom is het van groot belang om precies op tijd te leren doseren. Voor de meesten is dit om de 3-3,5 uur, voor enkelen zelfs om de 2 uur. Een horloge of GSM met 5 alarmtijden is voor het timen het meest geschikt. Het is belangrijk om routine (ook in het weekend!) op te bouwen in het medicijngebruik. Mensen die na een maand merken dat “Ritalin niet meer werkt”, blijken meestal last te hebben van het rommelig innemen van de medicijnen. Als de tabletten weer goed worden ingenomen, is er ook weer het stabiliserende effect. De ervaring leert dat het volwassenen (door de chaos) zelden lukt om dagelijks op tijd te blijven doseren. Hierdoor blijft het effect van de kortwerkende methylfenidaat vaak beneden de maat.
• Als eetlust of slaap afnemen: De meeste mensen vallen 1-2 kg af met Ritalin. Eten vlak voor de volgende dosis, als het middel is uitgewerkt, kan gewichtsverlies voorkomen. De laatste dosis kan worden weggelaten als met Ritalin slaapproblemen ontstaan. Vaker is de oorzaak van slaap- problemen het uitwerken van de laatste dosis van 20.00 uur om 23.00- 24.00 uur. Dan is er juist op het moment van naar bed gaan rebound, met toename van onrust en activiteit. Als men tijdens de werking van Ritalin wel kan slapen is het aan te raden een lage dosis voor de nacht te proberen. Vaak werkt dit goed.
• Ritalin en verslaving: Ritalin werkt op zichzelf niet verslavend; dit is gebleken na 40 jaar ervaring met dit medicijn bij kinderen. Mensen die Ritalin gebruiken, zijn eerder geneigd de medicijnen te vergeten dan ze teveel te gebruiken. Toch is nog onvoldoende bekend hoe Ritalin werkt bij volwassenen die verslavingsproblemen hebben. Omdat Ritalin verwant is aan amfetamine, kan het ook als stimulerend middel of pepmiddel gebruikt worden. Vandaar dat het voorschrijven van Ritalin aan strenge regels gebonden is, zeker binnen de verslavingszorg.

Concerta (langwerkende methylfenidaat)

Sinds 2003 is de langwerkende vorm van methylfenidaat op de markt, geregistreerd voor kinderen en adolescenten (Concerta). Het werkt 10 –tot 12 uur, waardoor het maar eenmaal daags hoeft te worden ingenomen. De therapietrouw neemt hiermee aanzienlijk toe, omdat de kans op vergeten kleiner is. Er zijn tabletten van 18 en 36 mg. De dosis voor een volwassene staat nog niet vast, maar varieert in de praktijk tussen 36 en 90 mg/ dag. De capsule is keihard en de stof is opgelost in gelvorm, waardoor misbruik wordt tegengegaan. De stof wordt geleidelijk afgegeven uit de capsule. Door de stabiele afgifte en de lange werkingsduur zal rebound niet of nauwelijks optreden. Indien nodig kan men ''s avonds nog bijdoseren met een of meer tabletten kortwerkende methylfenidaat.

Dextro-amfetamine

Dextro-amfetamine is ook een wekamine; het lijkt op Ritalin wat betreft effect en bijwerkingen. Het werkt iets langer dan Ritalin (4-5 uur). Het wordt door de apotheek bereid in capsules. Dextro-amfetamine wordt gegeven als Ritalin onvoldoende effect heeft of teveel bijwerkingen geeft. Het is goed mogelijk dat dextro-amfetamine dan wel goed werkt; het is in elk geval de moeite waard het te proberen. Omdat dextro-amfetamine tweemaal zo sterk werkt als Ritalin, wordt de helft van de dosis van Ritalin geadviseerd voor dextro-amfetamine. Dextro-amfetamine is minder onderzocht dan Ritalin en daarom tweede keus.

Imipramine (Tofranil)

Imipramine is een medicijn tegen depressie, dat ook de verschijnselen van ADHD vermindert. Imipramine werkt vooral op hyperactiviteit of onrust, prikkelbaarheid en impulsiviteit. Er is minder effect op de concentratie dan met Ritalin. Imipramine wordt meestal gegeven als Ritalin niet mag (bijvoorbeeld na een psychose) of als Ritalin onvoldoende effect heeft. Voordeel van dit middel is dat hyperactief/impulsief gedrag en een eventuele depressie gelijktijdig worden behandeld. Nadeel is dat de aandachtsproblemen van ADHD hiermee onbehandeld blijven.

Bijwerkingen zijn: droge mond, hartkloppingen, bloeddrukstijging, maag-darmstoornissen. Het effect op de ADHD-symptomen treedt sneller op (al na 3 dagen) dan het effect op de depressie (na 3-4 weken). De pols en bloeddruk moeten tijdens de behandeling worden gecontroleerd.

Strattera (atomoxetine)

Atomoxetine, een adrenerge heropnameremmer, is een nieuw eenmaal daags medicijn voor ADHD dat naar verwachting ook in Nederland op de markt zal komen. Het is het eerste medicijn dat behalve voor kinderen en adolescenten, officieel ook voor volwassenen met ADHD zal worden geregistreerd.

• Lotgenotencontact: Na lange tijd van isolement en onbegrip kan het helpen anderen met dezelfde klachten te ontmoeten en te merken niet de enige te zijn. Dit kan bijvoorbeeld via patiëntenvereniging Impuls. Het uitwisselen van ervaringen en manieren van omgaan met ADHD kan veel steun en herkenning geven.
• Structuur en coaching: Structuur betekent ordenen van het dagelijks levenmet een duidelijk dag-nachtritme, regelmatig eten, op tijd de medicijnen innemen (met een timer!) en het nakomen van afspraken. Bijna iedereen heeft naast de behandeling met medicijnen praktische hulp nodig bij het weer op orde krijgen van het dagelijks leven. Die hulp bestaat uit coaching (begeleiding) door bijvoorbeeld een psychiatrisch verpleegkundige of het maatschappelijk werk. Men leert werken met een horloge, agenda en weekplanning. Het gaat om zaken als doelgericht de puinhoop in huis opruimen, de financiën op orde brengen, en leren hierbij hulp te vragen. Ook leren luisteren en onderhandelen in relaties hoort erbij. Soms is een sociale vaardigheidstraining of relatietherapie nuttig. De partner, die vaak overbelast is geraakt, wordt bij de behandeling betrokken. In sommige instellingen bestaan er groepen voor coaching van ADHD-patiënten waarin met deze thema 's wordt gewerkt.
• Psychotherapie: Er is geen speciale psychotherapie voor ADHD bij volwassenen. Gedragstherapie kan behulpzaam zijn voor bepaald probleemgedrag, zoals impulsief geld uitgeven of gokken. Psychotherapie is nuttig voor het verwerken van mislukkingen en teleurstellingen, om verbanden te leren zien en dingen 'een plek te geven '.