Pijnstillers volgens de pijnladder
De behandeling van pijn met pijnstillers of medicijnen gaat vaak volgens de pijnladder van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Dit is een stapsgewijze aanpak voor pijnbestrijding met pijnstillers, opgebouwd uit vijf stappen.
Het doel van pijnbestrijding is de klachten onder controle krijgen en de pijn optimaal behandelen. Het is niet altijd mogelijk om iemand pijnvrij te krijgen, maar de pijnladder ondersteunt zorgverleners om de pijn met de minst zware medicatie zo goed mogelijk te behandelen. Hieronder beschrijven wij de stappen volgens de richtlijnen van het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) bij de behandeling van acute en chronische pijn met pijnstillers. Deze stappen zijn:
Stap 1. Paracetamol
Stap 2. NSAID
Stap 3. Zwakwerkende opioïde
Stap 4. Sterkwerkende opioïde
Stap 5. Toediening van een opioïde met injectie
Stap 1: Pijnstiller paracetamol
In het algemeen is de pijnstiller paracetamol bij acute en chronische pijn de eerste stap. Paracetamol is een zeer effectieve pijnstiller die bij normaal gebruik nauwelijks bijwerkingen geeft. Paracetamol bestrijdt pijn en werkt koortsverlagend. Je kunt het gebruiken om verschillende soorten pijn te behandelen, zoals hoofdpijn, kiespijn en spierpijn. Paracetamol is vrij verkrijgbaar bij de apotheek, drogist of supermarkt. Paracetamol kan in het algemeen zonder problemen gebruikt worden bij kinderen, volwassenen en ouderen. Het is een geschikte pijnstiller voor langdurig gebruik. Meer weten over het gebruik van paracetamol, de verschillende soorten en de aanbevolen dosering? Lees verder op de medicijnpagina van paracetamol.
Stap 2: NSAID
Bij onvoldoende effect van paracetamol zijn NSAID’s de volgende stap. NSAID is de Engelse afkorting voor non-steroïde ontstekingsremmende middelen. Dit zijn medicijnen met een ontstekingsremmende, koortsverlagende en pijnstillende werking. NSAID’s blokkeren de werking van prostaglandine, een stof die ontstekingsklachten veroorzaakt. Tegelijkertijd blokkeren NSAID’s de functionele rol van prostaglandine, namelijk maagbescherming, doorbloeding van de nieren en bloedstolling bij wondjes. Dit is een onbedoeld effect en verklaart waarom er vaker bijwerkingen worden gemeld bij NSAID’s, zoals maagdarmklachten en nierproblemen. Om klachten te beperken, worden NSAID’s vaak in combinatie met een maagbeschermer voorgeschreven.
Artsen kunnen ook een combinatie van paracetamol en NSAID voorschrijven. De medicijnen versterken elkaars pijnstillende werking. Een voordeel is dat je de dosering NSAID laag kunt houden, zodat de kans op bijwerkingen afneemt.
In tegenstelling tot paracetamol heb je voor de meeste NSAID’s een recept nodig van de dokter – zeker in hogere doseringen. NSAID’s zijn als pijnstillers niet geschikt voor langdurig gebruik. Op onderstaande medicijnpagina’s vind je meer informatie over de meest gebruikte NSAID’s:
Let op: artsen raden NSAID’s af voor kinderen, zwangere vrouwen en kwetsbare ouderen. Heb je een aandoening of gebruik je andere medicijnen? Meld dit altijd bij de arts voor je NSAID’s als pijnstillers gebruikt.
Stap 3: Zwakwerkende opioïde (sterke pijnstillers)
De volgende stap is een zwakwerkende opioïde. Opioïden zijn zeer sterke pijnstillers die de arts alleen voorschrijft bij hevige pijn. Je kunt een opioïde gebruiken in combinatie met paracetamol of geheel overstappen op opioïde als pijnstiller. De twee meest bekende opioïden zijn codeïne en tramadol.
- Codeïne zorgt ervoor dat pijnprikkels niet of minder sterk aankomen in de hersenen. Hierdoor voel je minder pijn. Artsen schrijven codeïne voor bij hevige pijn en (in lagere dosering) bij kriebelhoest zonder slijm.
- Tramadol onderbreekt pijnsignalen naar de hersenen, waardoor het gevoel van pijn vermindert of stopt. Het neemt niet de oorzaak van pijn weg, maar zorgt ervoor dat je de pijn minder sterk voelt. Tramadol is geschikt voor pijnbestrijding bij matige pijn en artrose.
Een nadeel van opioïden als pijnstillers is een grotere kans op bijwerkingen. Eén op de vijf gebruikers van tramadol ondervindt klachten, zoals verstopping, misselijkheid, braken en duizeligheid. Het wordt afgeraden om opioïden langdurig te gebruiken vanwege het risico op medicijnafhankelijkheid.
Stap 4: Sterk werkende opioïde
Overweeg een sterk werkende opioïde als voorgaande pijnstillers van de pijnladder onvoldoende effect hebben. Tot de sterk werkende opioïden behoren onder andere morfine, oxycodon en fentanyl. De dosering wordt doorgaans aangepast op basis van het effect. Als de patiënt goed reageert, kan de arts de dosering geleidelijk ophogen om het pijnstillende effect te behouden. De maximale dosering wordt bepaald op basis van de reactie en tolerantie van de patiënt. Bij het optreden van bijwerkingen kan de arts overstappen naar een andere opioïde.
Stap 5: Toedienen van een opioïde met injectie
Wanneer orale toediening van opioïden (via de mond) of opioïdepleisters onvoldoende werken, volgt de vijfde stap in pijnstillers. De vijfde stap van de pijnladder is een opioïde-injectie onder de huid of in de aderen. Opioïde-injecties zijn een veelgebruikte manier van pijnbestrijding bij kanker of in de laatste fase van het leven.
Als bovengenoemde pijnstillers niet tot het gewenste resultaat leiden, kan een anesthesioloog-pijnspecialist mogelijk opioïden in het ruggenmergvocht (epiduraal of spinaal) toedienen. Soms worden pijnstillers via een speciale medicijnpomp toegediend zoals morfine met de PCA-pomp. Naast pijnstillers bestaan er ook verschillende therapieën voor de behandeling van pijn, zoals een zenuwblokkade en neuromodulatie.
Let op: pijnstillers en ontstekingsremmers, zoals paracetamol en NSAID’s hebben in het algemeen weinig effect bij zenuwpijn. Medicijnen voor epilepsie of depressie blijken wel effectief. Lees hierover meer op de volgende pagina over medicijnen en neuromodulatie bij zenuwpijn.